Regulacje Kodeksu pracy oraz innych podobnych ustaw mają na celu ochronę pracowników oraz stworzenie im odpowiednich warunków pracy. Przepisy te zawierają również wiele gwarancji dla pracodawców, między innymi ochronę przed samowolnym zerwaniem stosunku pracy przez pracownika.
Funkcja gwarancyjna prawa pracy
Przepisy Kodeksu pracy mają przede wszystkim charakter semiimperatywny. Oznacza to, że gwarancje zawarte w tej ustawie stanowią niezbędne minimum. Pracodawcy mogą ustalać warunki umów o pracę bardziej korzystne dla pracowników niż te, które gwarantuje im Kodeks pracy. Nie może natomiast dojść do sytuacji odwrotnej.
Ponadto Kodeks pracy jest ustawą nadrzędną nad innymi przepisami prawa pracy. Tym samym wszystkie porozumienia zbiorowe, układy zakładowe i inne podobne dokumenty muszą być zgodne z przepisami tej ustawy. Mogą być one jednak bardziej przychylne dla pracowników.
Istotne instytucje prawa pracy
Doniosłe znaczenie dla wielu pracowników ma zagwarantowanie przez Kodeks pracy płacy minimalnej. Jej wysokość ustalana jest przez przepisy odrębne, jednakże to właśnie ta ustawa zawiera gwarancję takiej płacy. Tym samym każda osoba, która podlega regulacji Kodeksu pracy, może liczyć na zarobki nie mniejsze niż aktualnie obowiązująca płaca minimalna.
Bardzo ważne jest również zagwarantowanie ciągłości stosunku pracy. Służą temu między innymi terminy wypowiedzenia umowy o pracę. Nawet wypowiedzenie umowy o pracę na okres próbny obwarowane jest takim terminem, co ma doniosłe znaczenie praktyczne. Jednocześnie pracodawca może wypowiedzieć stosunek pracy bez zachowania terminów jedynie w przypadku tzw. zwolnienia dyscyplinarnego.
Kodeks pracy gwarantuje również szczególną ochronę kobietom w okresie ciąży, pracownikom w wieku przedemerytalnym, a także innym grupom o specjalnym charakterze. Takie regulacje zapewniają pracownikom poczucie stabilizacji i sprawiają, że stosunek pracy jest bardzo silnie chroniony.
Stosowanie prawa pracy w praktyce
Gwarancjami przewidzianymi w Kodeksie pracy objęte są jedynie osoby, które wykonują pracę na podstawie:
- umowy o pracę;
- spółdzielczej umowy o pracę;
- powołania;
- wyboru;
- mianowania.
Ustawy nie stosuje się natomiast do osób, które wykonują określone obowiązki na podstawie umowy cywilnoprawnej. Wielu pracodawców nagminnie stosuje tego typu umowy – nawet wtedy, gdy dana działalność wyczerpuje znamiona stosunku pracy. Przepisy Kodeksu cywilnego są dla osób wykonujących pracę zdecydowanie mniej korzystne, jednak sytuacja na rynku pracy często zmusza je do podjęcia zatrudnienia w oparciu o umowę zlecenie lub umowę o dzieło.
Ubezpieczenia społeczne pracowników
Za każdego pracownika pracodawca zobowiązany jest do odprowadzenia obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz zaliczki na poczet podatku dochodowego. Składki oraz zaliczki na należny podatek częściowo są odliczane z dochodu brutto, który widnieje na umowie o pracę. Pozostała część jest pokrywana przez pracodawcę.