Roszczenie o zachowek stanowi istotny element dziedziczenia, wpisując się w kwestie spadkowe i prawo do dziedziczenia. Określenie, komu przysługuje to uprawnienie, jest istotne dla osób zainteresowanych prawami i obowiązkami w dziedzinie spadkowej. W tym kontekście istnieje potrzeba zrozumienia, kto ma prawo domagać się zachowku oraz jakie warunki należy spełnić w celu uznania takiego roszczenia. W poniższym tekście przybliżymy istotne aspekty dotyczące uprawnionych stron oraz kluczowe kryteria, które determinują przysługujące im prawa w kontekście roszczenia o zachowek.
Czym jest zachowek?
Zachowek jest to forma ochrony interesów osób najbliższych spadkodawcy. Stanowi on majątek, który powinien być przekazany przez spadkodawcę swoim bliskim za życia lub po jego śmierci. Może być on rozdysponowany za pomocą umowy darowizny, powołania do dziedziczenia ustawowego albo testamentowego lub innych rozrządzeń spadkowych.
W potocznym rozumieniu termin „zachowek” odnosi się do kwoty pieniężnej, jaką spadkobiercy mają prawo żądać od osób zobowiązanych do zapłaty zachowku. Prawo do żądania zapłaty zachowku powstaje w sytuacji, gdy osoba uprawniona nie otrzymała należnego majątku za życia lub po śmierci spadkodawcy.
Zachowek jest zatem instrumentem, który ma na celu zabezpieczenie interesów bliskich spadkodawcy. Umożliwia on osobom najbliższym uzyskanie pewnej części majątku, która im przysługuje, niezależnie od innych ustaleń dokonanych przez spadkodawcę. Przyznając zachowek, prawo dąży do zapewnienia sprawiedliwości dla osób, które z jakiegoś powodu nie zostały uwzględnione w testamencie lub nie otrzymały odpowiedniej części spadku.
Roszczenie o zachowek – komu przysługuje?
Prawo do zachowku jest ściśle uregulowane przepisami Kodeksu cywilnego i przysługuje określonemu kręgowi osób. Zastanawiasz się, komu konkretnie takie roszczenie przysługuje? Odpowiedź znajduje się w przepisach prawa spadkowego, które precyzują uprawnienia w zakresie zachowku.
Zgodnie z przepisami, osoby uprawnione do zachowku są ustalone hierarchicznie. Pierwszeństwo mają zstępni spadkodawcy, czyli jego dzieci, wnuki i prawnuki. Jeżeli spadkodawca posiadał dzieci, to właśnie one jako pierwsze są powołane do dziedziczenia jego majątku. Jednakże niezależnie od przekazania całości spadku dzieciom, istnieje obowiązek zachowania części spadku dla innych uprawnionych stron.
Kolejnymi osobami uprawnionymi z tytułu zachowku są małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Oznacza to, że jeśli spadkodawca nie miał potomstwa, to małżonek oraz rodzice zostają jako pierwsi powołani do dziedziczenia. Jednakże warto zaznaczyć, że prawo do zachowku dotyczy tylko tych osób, które byłyby powołane do spadku zgodnie z dziedziczeniem ustawowym. Innymi słowy, jeśli spadkodawca w testamencie przekazał swoje majątkowe dobra innej osobie, niebędącej uprawnioną do dziedziczenia na mocy prawa, to ta osoba nie będzie miała prawa roszczenia o zachowek.
Komu nie należy się zachowek?
Zachowek jest istotnym prawem przysługującym określonym osobom na podstawie dziedziczenia z mocy ustawy. Niemniej jednak istnieją okoliczności, które mogą wykluczyć przysługujące roszczenie o zachowek. Dlatego też warto dokładnie przyjrzeć się sytuacjom, w których nie będą uprawnione do niego określone osoby.
Osoby, które odrzuciły spadek, zostały uznane za niegodne dziedziczenia, zrzekły się dziedziczenia lub zostały wydziedziczone przez spadkodawcę, nie będą uprawnione do zachowku. Ponadto, małżonkowie pozostający w separacji zmarłego spadkodawcy również nie będą mogli dochodzić roszczenia.
Oprócz tego, jeśli spadkodawca wystąpił o rozwód lub separację z winy danej osoby, a żądanie to było uzasadnione, ta osoba zostanie wyłączona od dziedziczenia na podstawie art. 940 Kodeksu cywilnego. W takiej sytuacji również nie przysługuje jej roszczenie o zachowek.
Warto również zauważyć, że jeśli dana osoba otrzymała darowizny od spadkodawcy za jego życia, w wysokości równej lub większej niż należny zachowek, nie będzie ona miała prawa do roszczenia o zachowek.
W przypadku, gdy zstępny spadkodawcy zostaje uznany za niegodnego lub zostaje wydziedziczony, zachowek przypada jego zstępnym. Natomiast, jeśli umowa o zrzeczenie się dziedziczenia została zawarta w formie aktu notarialnego i skutki tej umowy ograniczono wyłącznie do zstępnego, dziedziczą jego zstępni.
Kiedy następuje przedawnienie roszczenia o zachowek?
W przypadku roszczenia o zachowek istnieje ważna kwestia dotycząca przedawnienia, która może mieć wpływ na możliwość dochodzenia swoich praw. Obecnie, zgodnie z obowiązującymi przepisami, prawo do zachowku przedawnia się z upływem 5 lat. Istnieje jednak kilka istotnych aspektów, które należy wziąć pod uwagę w kontekście określenia momentu, od którego zaczyna biec ten termin.
Czynnikiem decydującym o rozpoczęciu biegu terminu przedawnienia roszczenia o zachowek jest ogłoszenie testamentu. Niezależnie od tego, czy ostatnia wola spadkodawcy została wyrażona notarialnie, czy sądowo, to właśnie moment otwarcia spadku stanowi punkt wyjścia dla liczby 5 lat, które są potrzebne do upływu terminu przedawnienia. Warto wyraźnie zaznaczyć, że data śmierci spadkodawcy nie jest brana pod uwagę jako początkowa data biegu terminu przedawnienia.
Należy również pamiętać, że termin przedawnienia może zostać przerwany w określonych okolicznościach. Jeśli dochodzi do pewnych czynności przed sądem, takich jak wniesienie pozwu w sprawie zachowku, termin przedawnienia zostaje przerwany. Ponadto sam fakt uznania roszczenia przez osobę, której przysługuje zachowek, również skutkuje przerwaniem biegu terminu przedawnienia. Ponieważ roszczenie o zachowek jest istotnym aspektem dziedziczenia, wszczęcie mediacji również ma moc opóźnienia terminu.